FETHIJA DŽAMIJA U BIHAĆU

Autor teksta: Mr. Suad Mahmutović, Islamski pedagoški fakultet u Bihaću • Fotografije i video: Mirza Hasanefendić

Fethija džamija nalazi se na glavnom gradskom trgu u Bihaću. Izgrađena je od klesanog kamena bihacita, kao i mnoge građevine u Bosanskoj krajini. U osnovi je pravougao dužine 22 m i širine 11,50 m, a visoka je 10,50 m. Izgrađena je od klesanih blokova kamena bihacita, kojega ima dosta u okolini Bihaća. Vanjska površina kamena je lijepo uglačana. Debljina zidova u podnožju iznosi od 1,10 do 1,20 m. Zidovi završavaju vijencem koji se proteže cijelom dužinom objekta, osim na dijelu gdje prolazi munara. Unutrašnje dimenzije objekta iznose 20,80 m dužine i 9,13 m širine. Na vanjskim zidovima nalazi se 16 različitih klesarskih znakova, što znači da je na gradnji objekta bio angažiran veći broj klesara.

Današnja Fethija džamija ranije je bila Crkva svetog Ante Padovanskog. Zabilježeno je da je Bihać zadesio veliki požar 1578. godine u kojem su izgorjele mnoge zgrade, ali i crkve. Spominje se, također, da su 1586. godine od obiju crkava, dominikanske i franjevačke, stajale samo gole zidine bez krova. Tako devastiranu Crkvu svetog Ante Osmanlije su zatekle tokom osvajanja Bihaća, 1592. godine.

Arhitektura ovog objekta je sačuvana, a za novu funkciju džamije izvršena je izvjesna unutrašnja adaptacija. U tom smislu prilagođen je i zvonik crkve. Džamija je obnovljena u drugoj polovini 19. stoljeća, kada je sagrađena i munara. U podnožju munare nalazi se stariji natpis isklesan na kamenoj ploči: Za blagorodne vladavine prvaka svijetle otomanske porodice, zaštitnika vjere, uzdržavatelja gradova, našeg gospodina sultana Abdul Aziz-hana, sagrađena je ova munara, kojoj primjera nema, i obnovljena časna džamija (godina 1280. hidžretska –1863. napisao slabašni Hilmi, kajmekam Bihaća).

Na džamiji se nalazi još jedna ploča na kojoj piše: Ja Fettah (O Ti koji osvajaš)! Ova časna džamija bijaše uveliko potrebna opravci, pa je uz finansijsku pomoć države i pomoć ehalije obnovljen njezin krov i unutrašnjost njezina u potpunosti oslikana i ukrašena (obnova sretno dovršena 1312. hidžretske godine – 1894. po gregorijanskom kalendaru). Interijer džamije tada je oslikan u cijelosti, uglavnom s floralnim elementima.

Džamija Fethija dobila je rasvjetu 1914. godine koja je u to vrijeme koštala 1.561 krunu.

Muhamed-beg Bišćević za tu namjenu uvakufio je 340 kruna, zajam iz Centralne zaklade 1.021, te 200 kruna prinos od ehalije.

Kotarsko vakufsko-mearifsko povjerenstvo u Bihaću svojim dopisom broj 520 od 5.9.1914. godine obavijestilo je Vakufsko-mearifski saborski odbor u Sarajevu da je elektrifikacija munare i džamije Fethije u Bihaću u potpunosti završena.

Fethija – objekat nulte kategorije

U Drugom svjetskom ratu je, usljed požara, u potpunosti izgorio dvospratni drveni mahfil Fethije tako da godinama kasnije nije bio u upotrebi. Također je oštećena i šerefa munare 1945., ali već naredne godine je popravljena. Zbog prokišnjavanja krova, Zavod za zaštitu spomenika kulture je 1953. godine poduzeo mjere da se izvrše određene popravke. Već naredne godine, 1954, obnovljena je munara, a 1966. izvršeni radovi na sanaciji stropne i krovne konstrukcije te dijela kamenog vijenca.

Dvije godine kasnije, 1968, izvršeni su radovi na interijeru džamije, ugrađeni novi prozori, popravljen mahfil, a zidovi prekrečeni u bijelu boju. Nažalost, na ovaj način uništena je kompletna dekoracija unutrašnjeg dijela Fethije.

Džamija Fethija nakon Drugog svjetskog rata služila je kao magacin za otkup poljoprivrednih proizvoda, što nam je potvrdilo više starijih, uglednih Bišćana. Fethija džamija u Bihaću stavljena je pod zaštitu države, uz ograničenja iz članova 2. i 4. Zakona o zaštiti spomenika kulture i prirodnih rijetkosti te je upisana u Registru nepokretnih spomenika kulture. Bez obzira na tu činjenicu, u posljednjoj agresiji na Bosnu i Hercegovinu Fethija je više puta granatirana, tako da je bila značajno oštećena, naročito krovište. Zapanjujuća je činjenica da je ova džamija bila jedan od “legitimnih vojnih ciljeva” takozvane Vojske Republike Srpske, i to evidentirana kao C 82 u Pregledu ciljeva haubica 105 mm artiljerije 15. lake pješadijske brigade Vojske RS, o čemu piše dr. Mujo Begić u knjizi U opsadi 1201 dan – Sigurna zona UN-a Bihać, objavljenoj 2013. godine. Pored Fethije, kao vojni ciljevi označene su i džamije u Ribiću i na Vinici.

Krov džamije obnovljen je 2000. godine. Džamija Fethija u Bihaću ima iznimno značajnu historijsku vrijednost. To je jedina džamija u Bosni i Hercegovini koja nosi ovaj naziv. Ostale tri džamije fethije, u Jajcu, Zvorniku i Srebrenici, potpuno su uništene.  

U toku su aktivnosti u vezi s rekonstrukcijom Fethije u Bihaću. Vjerujemo da će se ovom objektu prve kategorije, koji ima nacionalni značaj, vratiti stari ukrasi iz 19. stoljeća. Za tako nešto potrebna je temeljita restauracija Fethije džamije uz angažman struke, spremnost džematlija, ali i šire društvene zajednice.