KAPETANOVA KULA

KULA BIHAĆKIH KAPETANA

Autor teksta: Dino Dupanović, MA, JU Muzej Unsko-sanskog kantona • Fotografije i video: Mirza Hasanefendić

Toponim Bihać, prema dosadašnjim historiografskim istraživanjima, prvi put se javlja 1260. godine u povelji – darovnici ugarskog kralja Bele IV. Tokom srednjeg vijeka Bihać se počinje razvijati kao slobodan kraljevski grad, što značajno utječe na urbani razvoj grada, u kojem se grade značajni arhitektonski obrisi. Prema historijskim izvorima, u gradu su postojali samostani, jedan dominikanski i jedan franjevački, kao i veći broj trgovačkih, stambenih i vjerskih objekata. Tokom 16. stoljeća Bihać i okolina postaju jedna od najznačajnijih utvrda, pa je stoga Radoslav Lopašić u pravu kada kaže da je, pored Jajca i Sarajeva, Bihać jedan od najznačajnijih gradova u bosanskohercegovačkoj historiji. Tokom 16. stoljeća u naletu osmanske vojske zauzet je i Bihać, 1592. godine, koji će sve do odlaska osmanske vlasti predstavljati jedno od najznačajnijih utvrđenja na zapadnim granicama Osmanskog Carstva, kako u odbrani istog, tako i kao polazna tačka odakle su vršeni osmanski upadi i napadi na granice Hrvatske. U takvim okolnostima utvrde, kao što je Kapetanova kula, predstavljali su najznačajniji fortifikacioni dio grada. Kapetanova kula spada u red najznačajnijih objekata, odnosno kulturne baštine iz vremena osmanske uprave. Historijski izvori ne pružaju priliku za nešto značajniju rekonstrukciju i utvrđivanje tačnog vremenskog okvira kada je sazidana Kapetanova kula.

Hroničar Ivan Tomašić, oslanjajući se na H. Straussa, smatra da je Kapetanova kula građena oko 1205. godine i da je bila jedna od četiri bihaćke kule, od kojih su tri razorene u periodu od 1291. do 1292. godine.

Hamdija Kreševljaković navodi da su u Bihaću postojale tri kule koje su predstavljale ostatak već spomenute bihaćke tvrđave. “Prva od kula porušena je 1870. godine, druga 1889. a treća stoji još i danas i služi kao zatvor. U ovoj kuli sjedili su bihaćki kapetani. Sagrađena je prije 1592. godine.ˮ

S druge strane, pojedini historičari smatraju da je kula sazidana početkom 17. stoljeća, što ostavlja prostora za istraživače, da se podrobnije pozabave ovom problematikom.

Jedan je od rijetkih objekata koji je preživio brojna razaranja tokom 19. i 20. stoljeća, ali uz određena oštećenja, koja su zahtijevala značajnu rekonstrukciju. Tokom rekonstrukcija u više navrata mijenjala se i sama unutrašnja organizacija prostorija. Pa je prvobitno Kapetanova kula imala prizemlje i tri sprata, da bi nakon pretposljednje rekonstrukcije bio dodat još jedan sprat. Sama kula zidana je od blokova kamena krečnjaka/vapnenca, što je uobičajena pojava na ovim prostorima. Kvadratna osnova kula je 10x10 metara s oblikom četverostrane prikrivene piramide, što je čini jedinstvenom u odnosu na ostale kule u Bosni i Hercegovini. Prekrivena je šatorskim krovom (na četiri vode) s propustom. U osnovi, Kapetanova kula predstavlja fortifikacioni objekat, koji s drugim objektima koji ga okružuju Crkva sv. Ante, turbe i zgrada Konaka, predstavlja jednu cjelinu. Pored toga, očuvani gradski bedemi iz vremena prije dolaska osmanske uprave predstavljaju specifičnost u bosanskohercegovačkim okvirima. Tokom prošlosti Kapetanova kula je mijenjala svoju namjenu, bila je fortifikacioni objekat za vrijeme osmanske uprave, a dolaskom Austro-Ugarske 1889. godine pretvorena je u zatvor. U narednim godinama, naročito tokom Drugog svjetskog rata, kula je služila kao ustaški zatvor odakle su vršene deportacije u logore i na gubilišta. Kao posljedica toga, kula je pretrpjela značajne promjene u enterijeru objekta, dodavanjem prozorskih otvora, a sve do 1959. godine služila je kao Okružni zatvor. Na jednom kamenu s vanjske strane zida Kapetanove kule nalazi se reljef ptice pelikan. Ima mišljenja da je taj kamen tu ugrađen s neke srušene građevine u Bihaću. Sedamdesetih godina prošlog stoljeća Kapetanova kula je restaurirana i pretvorena u muzejski prostor.  

Za potrebe Regionalnog muzeja Pounja 1972. godine adaptirana je Kapetanova kula, i u njoj su bile smještene stalne muzejske postavke, sa više od 600 eksponata. Ispred Kapetanove kule nalazio se lapidarij (što je i danas prisutno), gdje su u raskošnom zelenilu postavljeni najstariji kameni eksponati Pounja. U prizemlju je bila postavljena etnološka izložba “Proizvodnja i prerada tekstila u domaćoj radinostiˮ, kojom je originalnim eksponatima bio prikazan tradicionalni način dobivanja tekstilnih vlakana i njihove prerade do finalnih proizvoda. Na prvom spratu kule bila je arheološka izložba “Praistorijsko doba Pounjaˮ. Najreprezentativniji eksponati bili su kamena ploča s urezanim crtežima japodskih konjanika i kamene urne iz Golubića kraj Bihaća, koje se i danas nalaze u kuli. Likovna galerija muzeja bila je smještena na drugom spratu. Na trećem spratu bile su postavljene dvije izložbe: “Bosanska sobaˮ i “Seoska kuhinjaˮ. Ti su enterijeri bili rekonstruirani originalnim eksponatima. Partizansko oružje bilo je izloženo na četvrtom spratu. Originalnim eksponatima prikazan je razvoj partizanskog naoružanja u Pounju u toku NOR-a, od najprimitivnijeg, poljoprivrednog oruđa podešenog za borbu u početku ustanka, do najsavremenijeg oružja, otetog od neprijatelja ili dobivenog od saveznika, ali i oružja izrađenog u partizanskim radionicama.

Posljednja rekonstrukcija Kapetanove kule završena je 2021. godine, kada je ovaj objekat kao depandans JU Muzeja Unsko-sanskog kantona otvoren za posjetioce. Danas se u kuli nalazi pet stalnih muzejskih postavki, raspoređenih po spratovima. Tematski, izložbe pokrivaju vremensko razdoblje od prahistorije do austrougarskog perioda. Na prvom spratu smještena je stalna muzejska postavka pod nazivom “Duhovna i materijalna kultura Japodaˮ. Na drugom spratu se nalazi postavka “Stari gradovi Unsko-sanskog kantonaˮ, dok je na trećem stalna muzejska postavka “Ključ Bosne je Bihaćˮ. Spomenute izložbe su komplementarne i predstavljaju jednu cjelinu. Na četvrtom spratu smještena je muzejska postavka “Kapetanova divanhanaˮ, koja u osnovi predstavlja ambijentalnu rekonstrukciju prostora u kojem je boravio bihaćki kapetan. Na posljednjem spratu, četvrtom, nalazi se stalna muzejska postavka pod nazivom “Stari gradovi Unsko-sanskog kantona u djelima likovnih umjetnikaˮ.

Kapetanova kula proglašena je nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.