SAVREMENE INTERPRETACIJE SEVDALINKE

Kraj 20. i početak 21. stoljeća donio je značajnu promjenu u razmišljanju i percepciji tradicionalne bosanskohercegovačke muzike i njenog najreprezentativnijeg žanra – sevdalinke. Pojava pjevača i bendova poput Damira Imamovića, Amire Medunjanin, Dertuma, Mostar Sevdah Reuniona, Urban Sevdaha, Divanhane i drugih označilo je početak nove epohe u interpretaciji tradicionalne sevdalinke koja će tokom narednih godina, pa do danas, stilski biti označena pojmovima “moderni sevdahˮ, “savremeni sevdahˮ, “novi sevdahˮ, “sevdah u novim aranžmanimaˮ itd. Zapadni muzičari i muzički autori ovaj stil jednostavno označavaju kao Contemporary Sevdah Music (savremena sevdah muzika), dok ga drugi svrstavaju u kategoriju World Music (svjetska muzika). U nedostatku adekvatnog naziva koji bi označio ovaj stil, u bosanskohercegovačkoj javnosti najčešće se upotrebljavaju nazivi “savremeniˮ ili “moderni sevdahˮ. Ovakvo terminološko određenje stila upućuje nas na muziku koja nastaje i razvija se pod specifičnim okolnostima kombinirajući elemente sa drugim muzičkim žanrovima, a ni u kojem slučaju ne bi trebao upućivati da su stilovi tradicionalnog (klasičnog) izvođenja sevdalinke retrogradni ili da su postali prevaziđeni i odbačeni. Uz činjenicu da značajan broj muzičara baštini ovaj izraz (u ovom tekstu osvrnuli smo se samo na najistaknutije predstavnike), sasvim se može govoriti o zasebnom muzičkom žanru.  

Na pojavu savremenog sevdaha utjecalo je nekoliko faktora. Glavni i nezaobilazni su globalni utjecaj i komercijalizacija usljed kojih je nastao trend približavanja svjetske (tradicijske) muzike zapadnoj popularnoj muzici. Globalno prihvatanje World Music kao žanra započelo je oko 1990. godine, a ono je potaknulo promjenu svijesti muzičara i producenata. Glavne stilske karakteristike savremenogsevdaha ogledaju se u nekoliko bitnih karakteristika. Tekstovi pjesama najčešće su upotrijebljeni autentično, mada postoje ponegdje i odstupanja. Većina tekstova poznata je široj javnosti, ali se prvi put pojavljuju i novi tekstovi preuzeti iz tradicije zahvaljujući istraživačkom radu pojedinih umjetnika. S muzičkog aspekta, zadržane su osnove melodijskih linija iz tradicionalnog izraza iako pronalazimo i primjere koji uključuju i progresivnije improvizacije. Izvođači dozvoljavaju maksimalnu slobodu u svom umjetničkom izrazu: nekada su to melodije koje se proširuju i raspjevavaju, a ponekad su melodije koje se skraćuju, brže izvode i sl. U pjesmama dominiraju muzički aranžmani koji kombiniraju različite muzičke stilove (od jazza, bluesa, worlda, pa do etnomuzike) tvoreći tako zanimljivu fuziju, što je suštinska značajka savremenog sevdaha. Izvođači uz sevdalinku najčešće baštine i tradicionalne pjesme iz regiona. Repertoar je proširen pjesmama iz makedonske, srbijanske, crnogorske i drugih tradicija, tako da u ovom slučaju savremeni sevdah možemo promatrati u kontekstu World Music. Osnovna muzička vodilja izvođača je da se tradicionalne sevdalinke približe mlađim naraštajima i inostranoj javnosti. Za razliku od tradicionalnog izvođenja sevdalinke koje je podrazumijevalo da pjevača prate veliki narodni orkestri, savremeni sevdah najčešće se izvodi u obliku kamerne muzike (s manjim brojem muzičara), čime je znatno promijenjena sveukupna muzička slika.

Producent benda Mostar sevdah reunion Dragi Šestić (1966) okupio je pojedince i umjetnike s različitim etničkim porijeklom koje je sve zajedno ujedinila beskrajna ljubav prema muzici. Debitantski album objavili su 1999. godine. Primarni zadatak je bio promovirati bosanskohercegovačku tradicijsku muziku – sevdalinku, a već 2000. godine nastupili su na Amsterdam Roots Festivalu i belgijskom Sfinks Festivalu. Sarađivali su s najvećim imenima romske muzike: Ljiljanom Buttler, Esmom Redžepovom i Šabanom Bajramovićem, s kojima su objavili antologijske albume. Muzički izraz Mostar Sevdah Reuniona toliko je impresivan da na njihove izvedbe niko ne može ostati ravnodušan. 

Amira Medunjanin (1972) postigla je zapažen uspjeh već s prvim solističkim albumom “Rosaˮ (2004), koji je Sunday Times svojevremeno proglasio albumom godine u Velikoj Britaniji. “Rosaˮ je doprinijela da Bosna i Hercegovina i njeno muzičko blago budu zapaženi i dođu u sami vrh interesiranja evropske muzičke publike. Jednostavan i minimalistički, album je bio još uvijek čvrsto naslonjen na tradicionalne muzičke obrasce i nije uključivao eksperimente koji će uslijediti na kasnijim Amirinim albumima. “Meni je bilo drago što je Bosna i Hercegovina došla u fantastičnu konotaciju i što se konačno prestalo govoriti o Bosni i Hercegovini koja ima političke, ekonomske i druge probleme. Mene je iznenadilo da je moj prvijenac dobro prihvaćen i da je Songlines ovaj album uvrstio među deset najboljih albuma na svijetuˮ (emisija Gost sedmice, Radio BIR, 2008). Amiru Medunjanin odlikuje gracioznost u umjetničkom izrazu, tako da je njen stil interpretacije vrlo jednostavan i nenametljiv. Nadarena je lijepim glasom koji koristi da prenese najiskrenije emocije. Balkanska Billie Holiday, kako ju je opisao Guardian, interpretira sevdah protkan jazzom, čak donekle i psihodeličnom muzikom.

Interpretacija Damira Imamovića (1978) stavila je tradicijsku muziku u sasvim novi kontekst dajući joj potpuno novi karakter. Imamović se počeo baviti sevdahom otkrivajući muziku svog djeda Zaima Imamovića i drugih interpretatora sevdaha. “Kada sam shvatio koliko je to dobra muzika, shvatio sam da bih se volio baviti time, svirati i po prvi put u životu početi pjevati. Kada sam počeo da pjevam, bilo je potpuno suludo da zamisliš da sevdah pjeva mlad momak, koji izađe samo sa gitarom, bez ikakvih violina i harmonika. Međutim, kada su ljudi vidjeli da to stvarno može funkcionirati super, pa kada je nastao Trio, to je bila sasvim drugačija antropološka slika. Sevdah ranije nije mogao proći bez skakanja i plesanja, a sada je to bila kamerna muzika, sjediš i slušašˮ (emisija Iz sehare, radio BIR, 2009). Damir Imamović Trio prvi je bend s kojim je pokušao proširiti svoje istraživanje sevdaha koje se dotad baziralo na solo izvedbama. “Kada smo sevdalinci dali novu formu, ponegdje promijenili neki akord, strukturu pjesme, mlađi ljudi su otkrili ponovo vrijednost samih melodija, jer su one ponovo interpretirane. Nastojimo sačuvati ono što je najbolje kod sevdaha, ornamentiku, melodije i rudimentarne harmonije, ali pokušavamo zadržati dušu te muzike. Iako idemo u progresivnije improvizacije, ostaje nešto što sevdah čini sevdahomˮ (emisija Iz sehare, Radio BIR, 2009). Kasnije je Imamović nastavio karijeru kao solista, a potom kao član kvarteta Sevdah Takht Damira Imamovića.Huffington Post Imamovića je nazvao “kraljem sevdah muzikeˮ, dok je njegov umjetnički izraz Guardian okarakterizirao kao “novi pogled na balkanski blues”. Imamović je od britanskog muzičkog magazina Songlines proglašen za najboljeg evropskog umjetnika u 2021. godini.  

Bend Divanhana osnovali su 2009. godine studenti Muzičke akademije u Sarajevu, a 2011. godine objavili su svoj debitantski album “Dertˮ. Divanhana izvodi tradicionalni sevdah obogaćen modernim aranžmanima, a sevdalinku i pjesme drugih tradicija ponosno predstavljaju u zemlji i svijetu. O ovom bendu snimljen je i dokumentarni film u produkciji Al Jazeera Balkans. 

Ako posmatramo kroz prizmu historije muzike, pojava muzičkih stilova, kao izraza i novih načina muzičkog mišljenja, ljutila je tradicionaliste i konzervativce. Tako se u 18. stoljeću, uz sveprisutan progres u muzici, javljaju i drugačija mišljenja, čak i dijametralni stavovi koji govore o nazatku i dekadenciji. Za jedne je muzika bila neprestani napredak, a za druge je već s Händelom započela svoj slobodan pad. Pojava jazz-muzike u Americi početkom dvadesetih godina prošlog stoljeća u nekim krugovima bila je označena kao nemoralna i dekadentna. Slični stavovi i mišljenja pojavili su se i u Bosni i Hercegovini s pojavom ovog stila. Moderni sevdah i njegovi predstavnici možda i ne bi bili toliko pod lupom javnosti i na udaru kritika zbog načina interpretacije, kada su se pojavili na muzičkoj sceni, da nije došlo do značajno smanjenog prisustva tradicionalne sevdalinke u javnom prostoru, u onom tradicionalnom obliku kakvu smo je zapamtili od naših doajena. Stubovi muzičkog života, kada govorimo o tradicionalnoj narodnoj muzici, do početka raspada SFR Jugoslavije, bili su vokalni solisti, narodni orkestri i ansambli koji su djelovali pri republičkim radiotelevizijskim stanicama. Usljed agresije, u Bosni i Hercegovini spomenuti orkestri, kao i brojne druge institucije kulture, pretrpjeli su značajnu devastaciju, ponajprije u kadrovskom smislu, što se odrazilo i na prisutnost tradicionalne pjesme u javnom prostoru. Odlazak doajena sevdalinke s muzičke scene tome je dodatno pripomogao, tako da su tradicionalni način izvođenja sevdalinke i općenito izrazi narodnog stvaralaštva bačeni u drugi plan. Međutim, značaj tradicionalne muzike koji joj je pridavan, kao najsjajnijoj narodno-umjetničkoj tekovini socijalističke Jugoslavije, počeo se gubiti i ranije, uporedo kada je započelo i urušavanje jedinstvene države, paralelno s pojavom tzv. novokomponirane narodne muzike. Pojedini istaknuti bosanskohercegovački muzičari i stručnjaci, uglavnom naklonjeni na tradicionalne okvire izvođenja, moderne načine interpretacije sevdalinke označili su kao destrukciju sevdaha, suviše radikalnu muzičku promjenu, isuviše avangardnu, ili čak uništavanje svega onoga što su nam preci ostavili. Amira Medunjanin u obradi sevdalinke vidi šansu da sevdalinka bude obogaćena i oplemenjena. “Mene fascinira sevdalinka i njena ljepota i širina, njena mogućnost transformacije i prilagođavanja, improvizacije, poigravanja sa drugim muzičkim pravcima. Ne smatram da se skrnavi, već smatram da se naprotiv pokazuje sva njena širina i ljepotaˮ (emisija Gost sedmice, Radio BIR, 2008). 

Pojavu interpretatora moderne sevdalinke trebamo zahvaliti inventivnosti i muzičkoj domišljatosti svakog umjetnika ponaosob, koji su na jedinstven način započeli novo razdoblje u percepciji tradicijske muzike Bosne i Hercegovine, kako kod domaće, tako i, značajnije, kod inostrane javnosti. Savremeni sevdah da se posmatrati s više aspekata: muzičkog, sociološkog, antropološkog, povijesnog i estetskog. S ove distance možemo govoriti o višedecenijskom radu i promociji savremenog sevdahaod predstavnika ovog stila. Savremeni sevdah je, bez sumnje, produžio životni vijek sevdalinci i kroz ovaj muzički izričaj skrenuta je pažnja svjetske javnosti na bosanskohercegovačku tradicijsku muziku.